Veliko Orašje – Crkva Svete Petke, ali one druge

VELIKA PLANA, 28. decembar 2018 – Crkva Svete Petke u Velikom Orašju podignuta je 1890. godine i to, ono što je zanimljivo a nije mnogo znano, na mestu na kome su se, po svemu sudeći, vekovima pre toga nalazile bogomolje.

Naime, u knjizi „Pravoslavna Srpska crkva u Kralјevini Srbiji“ piše da je kod Velikog Orašja, nedaleko od reke Jasenice, pronađena u zemlјi, „neka starodrevna crkva, razrušena do cokla, a na zapadnim vratima stajao je i zid tri metra visine nerazrušen, koji je u zemlјi zatrpan bio i nađen: iznutra omalan – živopisan, a povrh cokle nađen je natpis: „1173. leta od Hrista obnovlјena – sei manastir Sveta Petka“. Može se naći podatak da je na vratima bilo ispisano: „osvjati i pomazi Hram sv. Ar. M. Episkom Sava“. Iskopana je i jedna ploča bela, masna, glatka, koja je po svoj prilici nadgrobni kamen i na njoj stoji natpis: „Stevan vojvoda kovinski“. U svakom slučaju, po oltaru, okrenutom pravo na istoku i po živopisu, vidi se da je bila pravoslavna crkva, a za njeno zidanje, što je takođe interesantno, korišćen je temelј, kamen i opeka nekog ranijeg hrama, verovatno rimskog. I ta opeka je morala da bude upotreblјena od srušenih građevina, pošto su Srbi iz 12. veka uglavnom gradili kuće od pruća i blata. Najbolјe je bio sačuvan zapadni zid, koji je većim delom iskorišćen za izgradnju nove crkve.

Orašanska crkva, podignuta je, dakle, na ostacima stare crkve, na tom istom mestu 1890. godine. Priprata sa zvonikom je naknadno dozidana. Crkva ima dva ulaza, severni, sporedni, i zapadni, glavni. Toranj, zvonik, kvadratne je osnove i diže se nad središtem dograđenog dela.

Kao i većina crkava na ovom području, i ova je bogato oslikana. Raniji živopis, u al seko tehnici, rad je nepoznatog slikara. Zidne slike, rađene su posnim bojama, a vremenom je stari živopis izbledeo i od gareži isprlјan. Ovaj živopis je obnovio i popravio Mihajlo Vujičić iz Donje Livadice, a garež je skidao majstor Prša iz Žabara. Novo živopisanje crkve obavio je prof. Goran Janićijević, profesor Fresko-pisačke akademije pri Bogoslovskom fakultetu SPC, sa studentima tokom 2005. i 2006. godine. Istovremeno je urađena rekonstrukcija crkve, spolјašnja i unutrašnja.

Izuzetno vrednu slikarsku celinu, kako tvrde stručnjaci Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika, čine ikone na ikonostasnoj pregradi, koja je izvedena u klasicističkom duhu. Kao majstori koji su radili na njihovom oslikavanju u literaturi se navode članovi poznate slikarske porodice Marković, Milija Marković sa bratom Ivanom i sinovima Radovanom i Nikolom. Tu se nalazi 28 ikona različitih dimenzija i formi, koje su slikane ulјanim bojama na dasci.

I na kraju, a možda je trebalo na početku, još jedna zanimljivost i van Orašja sigurno manje znana činjenica; velikooraška crkva je redak srpski hram posvećen svetoj prepodobnoj mučenici Paraskevi, onoj koja je živela u vreme rimskih careva Hadrijana i Antonina Pija. Veliki broj srpskih crkava s ovim imenom posvećen je poznatijoj prepodobnoj mati Paraskevi, podvižnici iz 11. veka, koju neki vernici zamenjuju sa „rimskom“ Svetom Petkom.

* Za tekst korišćeni podaci Darka Ivanovića, objavljeni u „Sabornosti“  – „Crkva Svete Petke u Velikom Orašju“ i Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture Smederevo

Veliko Orašje se nalazi na 6 kilometra od Velike Plane i 17 od Smederevske Palanke, a crkva Svete Petke tačno je na sredini između auto-puta i starog puta Smederevo – Velika Plana. Iz Velike Plane svakog radnog dana ima tridesetak polazaka autobusa koji idu dovde, iz Palanke na svaki sat, a Veliko Orašje ima i železničku stanicu, tako da se ovde može stići i tim prevozom.

Projekat „Veliki (i mali) turistički potencijali Velike Plane“ sufinansiran je od strane Opštine Velika Plana, a stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.