Crkve brvnare – uporišta vere

VELIKA PLANA, 25. decembra 2018 – Od 120 crkava brvnara, koliko ih je u Srbiji bilo na kraju devetnaestog, dvadeset i prvi i vek je dočekalo jedva četrdesetak, a tri među najreprezentativnijim nalaze se na području opštine Velika Plana.

Crkvama brvnarama, kako im i samo ime kaže, drvo odnosno brvno glavni je građevinski element. Mada postoje zapisi da su podizane još u srednjem veku, za vreme vladavine Nemanjića, nijedna do danas nije sačuvana. Ove koje su pretekle, građene su uglavnom pre, za vreme i neposredno posle Drugog srpskog ustanka, kao svojevrsna uporišta vere, jer je tada, na svu muku, važilo tursko pravilo da se crkve ne smeju graditi ni od kog drugog materijala do od drveta. Narodno predanje kaže da je još jedna razlog njihovom nastanku. Naime, Turci su navodno dozvoljavali da se crkva sagradi u selu samo ako se to može učiniti za jednu noć. Zbog toga su se, u tajnosti, po kućama, pravili drveni elementi od kojih bi se za jednu noć mogla sastaviti crkva, da bi onda, na tursko pitanje „otkud ovde crkva“ Srbi odgovarali da je noćas ili onomad doletela s neba. To bi, po istom predanju, sujevernim Turcima bio dovoljno da crkvu ne pale i ne ruše, što Osmanlijama nije bilo strano, naprotiv.

Baš zbog toga, još uverljiviji je razlog za podizanje u to vreme brojnih crkava brvnara je taj što su ove, pred čestim naletima besnih Turaka, mogle da budu rastavljene i sklonjene na sigurno dok ne prođe zulum, da bi potom bile ponovno sastavljane na istom ili drugom mestu. Zato su se ove crkve neretko nalazile daleko od važnih drumova, i očiju Turaka, na skrovitim mestima, u gustoj šumi, kakav je slučaj sa crkvom brvnarom u Krnjevu.

U delu sela zvanom Divostin, u šumi pored seoskog groblja, nalazi se crkva brvnara posvećena Svetom Georgiju. Podignuta u prvoj polovini XVIII veka spada među najstarije crkve te vrste u Srbiji. Uostalom, o njenoj starosti dovoljno svedoči podatak da je prvi put obnovljena krajem XVIII veka.

Ovde se čuva zbirka ikona sa kraja XVIII i početka XIX veka, a između broda crkve i oltara nalazi se drvena pregrada sa ikonostasom sa 28  starih ikona, koje pripadaju različitim periodima, a crkva poseduje i veliki broj vrednih starih i retkih knjiga.

Pored crkve brvnare u porti se nalazi masivna drvena zvonara, a tu je i stara zgrada škole iz 1779. godine. Krnjevci, ne bez ponosa, ističu da je to prva seoska škola u Srbiji. Njena zgrada se danas koristi za crkvene potrebe. Preko puta porte je groblje, koje je formirano još 1820. godine, na kome se i danas Krnjevci sahranjuju, a u samoj porti, severno od crkve, bio je sahranjen smederevski vojvoda Đuša Vulićević.

Na samom ulazu u crkvu je i tabla koja podseća da je na tom mestu 1920. godine, na Svetog Iliju, održan prvi Bogomoljački sabor na kome je besedio Sveti vladika Nikolaj Žički.

Crkva brvnara u Lozoviku podignuta je na inicijativu i zajedničko zalaganje meštana Lozovika i Saraoraca. Ostalo je zapisano da je značajan udeo u izgradnji crkve dao Hadži Ilija Raspopović, koji je posle hadžiluka, poklonio 4 i po hektara svoje zemlje da se na njoj izgradi crkva brvnara. Sa gradnjom se počelo oko 1806. godine, ali je dovršena tek 1831. godine.

Crkva je građena od hrastovih talpi na temeljima od lomljenog kamena i pokrivena sitnom šindrom, a ikone na ikonostasu oslikao je čuveni ikonopisac Jovan Stergević, poznatiji kao Janja Moler tokom 1831. i 1832. godine.

U porti crkve nekada je bila škola i drvena zvonara, sa zvonima koja je lozovičkoj crkvi poklonio Knjaz Miloš. Ta zvona su 1895. godine preneta u zvonik nove, tek sagrađene crkve istog imena, Svetih apostola Petra i Pavla, ali su tu ostala tek dvadesetak godina; u Prvom svetskom ratu su odneta u Austrougarsku i pretopljena. Stara škola radila je do 1874. godine, ali od nje danas nema nikakvog traga.

Veći radovi na crkvi brvnari izvođeni su 1931. godine povodom proslave stogodišnjice hrama, o čemu svedoči tabla na ulazu, zatim sedamdesetih godina XX veka, pod rukovodstvom Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kragujevac i najskorije 2003. i 2004. Godine, pod nadzorom Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture Smederevo.

Današnju prostranu portu crkva brvnara deli sa pomenutom kasnije izgrađenom (1890-1894) crkvom Svetih apostola Petra i Pavla, o kojoj će takođe biti reči u ovom serijalu, baš kao i o trećoj i najpoznatijoj crkvi brvnari u Velikoj Plani – Pokajnici, koja ipak zaslužuje poseban tekst.

I do Krnjeva i do Lozovika iz pravca Beograda se najlakše stiže auto-putem, a može i starim putem od Smedereva preko Osipaonice. Do oba mesta postoje redovne autobuske linije iz Velike Plane, Smederevske Palanke i Smedereva.

Projekat „Veliki (i mali) turistički potencijali Velike Plane“ sufinansiran je od strane Opštine Velika Plana, a stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.